مشاهیر ترکمن (محمدولی کمینه)

مامدولی در ناحیه سرخس در خانوادة فقیری چشم به جهان گشود . اسم شاعر مامد ولی و کمینه لقب اوست. کمینه به معنی کم و شاعر خود را از همه کس کوچکتر می داند تحصیلات ابتدائی را در محل تولد به اتمام می رساند و سپس به کمک یاران و خویشان برای ادامه تحصیل راهی بخارا و خیوه شد . محمت سارای می نویسد :‌ کمینه شاعر ترکمن تکه ، در مدرسه بخارا به تحصیل پرداخت ، اما به علت فقر مالی نتوانست دوره تحصیل خود را کامل کند . آنگاه در مناطق مختلف ترکمنستان آوارگی کشید . دوره حیات او ، همانند حیات اکثر هم میهنانش ، مملو از محرومیت و اندوه بود کمینه اولین بار با دختری به نام قربان بخت ازدواج می کند و از او صاحب دو پسر به نام های الله یار و خدایار می شود . قربان بخت پس از 29 سال زندگی با شاعر از دنیا می رود و این فقدان به شاعر بسی ناگوار می آید و بهمین مناسبت درشعری بعنوان ( باریندا ) نهایت اندوه و تألم خود را ابراز می دارد. و ترجمه این شعر به نثر چنین است: بیست ونه سال باتو بسر بردم، بدون تو این جهان فانی برایم ارزش ندارد .
کمینه می گوید : تو مثل طاووس بهر طرف می نگریستی بی تو دیگر در این دنیا برایم شادی نخواهد بود .
شاعر تمام عمر خود را در فقر و بی چیزی گذرانده است . گلی می نویسد شاعر از فقر بسیار نالیده به همین سبب در شعر معروف خود غریبلق ( فقر ) که شاهکار ادبی او محسوب می شود دردهای اجتماعی عصر خود را بیان کرده است . شاعر به زنان احترام خاصی داشته و در شعری به نام قولپاق / گیسو آنچنان سروده است که همکارش ملانپس درجواب تشکری به اومی نویسد: کمینه توآنچه راجع به گیسو گفتی کامل است حالا ما مجبوریم به زبان دیگری دربارة گیسو شعر بگوئیم. ضمناً در بین شعرا آنچنان به بذله گوئی مشهور است که هروقت اسمی از کمینه برده شود بی اختیار او را مجسم می کنیم که در یک چشمش اشک فقر ودر چشم دیگرتمسخر به اشراف نمایان می شود. نام کمینه و پوستین چهل وصله ای او در بین ترکمن ها و هزاران افراد فقیر تیره روز به صورت ضرب المثلی درآمده است محمت سارای می نویسد : دوره حیات او ، همانند حیات اکثر هم میهنانش ، مملو از محرومیت و اندوه بود. وقتی درباره فقر می نوشت ، او بدون شک نه تنها از آلام خود سخن می گفت بلکه رنجهای مردم فقیر را هم در نوشته اش منعکس می کرد :
غم طالبم بود ، رد پایم یافت ناکامی در آغاز و سپس فقر به سراغم آمد.
هر روز یکصدهزار بدبختی تحمل می کنم ای فقر ، تو وحشتناکتر از همه عذابهای منی!
بیهوده با دعا می کوشم تو را رنج دهم مرا ترک کن ای فقر ، برو به نزدیک بگ!
یک روز هم بی آب و غذا دوام نمی آورم در بستر تو سست و بیحس می شوم ای فقر.
کمینه از قاضی های بدجنس زمانه خود نالیده می گوید :

                     دیسم قاضیلار کارینی آیدیب بولمار یارینی
                     یالان سوزینگ بارینی ساتیرسنگز پوله قاضیم

ترجمه: اگر اعمال قاضی را بگویم، نمی توان نصف آنها رابیان کرد. تمام حرفهای دروغ را به پول می فروشید ای قاضی ها .
این شاعر گرانقدر ترکمن در سال 1260 هـ. ق سرانجام با تحمل مشقت و سختی بسیار دیده از جهان فرو بست .
نصایح کمینه: یک ریش سفید باید قبیله اش راخودراه برد اداره کوچیان آزاده به بردگان خطاست. سیلاب های بهاری باید فرو بنشیند. به چه کار آید قلعه آن کس را که بی بخت و قبیله است. ایلخان را بایست اصل و نسب باشد و مذهبی درست . مادیان پیر را آن توان نیست که چنان اسبی نژاد ، یورتمه رود . برده را ارباب مخوان ، کنیز را خانم (مخوان)، نخ ابریشمین تافته رابا تار مو قیاس نتوان کرد. مرغابیان با کله های سبزمینائی سرخوشانه بردریاچه می لغزند اما لجن و خزه را حتی نگاهی به نظاره نمی افکنند. بسا جانوران بر زمین می گردند اما تنها غزال درخوردشت است قرچی قای توغان نام شاه عقابان است، سلطان شکارها هیچ زغنی را به چنگال نمی گیرد. گل سرخ را عاشق بودن ، پیشه بلبل است ، اما کلاغ پر بلبل را به خود آراید ، گل سرخ را درخور نیست . به تو می گویم کسی که یکبار شیرینی نبات را چشیده او را آرامشی در دل نخواهد بود ، میل شربت می کند. الاغ آنگاه که زیاد فربه شود ، اربابش را لگد می زند . غلام بد را رفتار نیکو بایسته نیست کمینه ، این پنج روز عمرت را مستانه ترانه بخوان زمان سپری می شود و زود به انجام می آید . اربابت را بجای آر ، قبیله ات را دوست بدار نبایدت که غلام خویش را بگریانی.