نگاهی به عید قربان در خراسان شمالی

آیین قربانلق (قربانی کردن) سنتی دینی نزد مسلمانان است که ترکمن های سنی مذهب خراسان شمالی آنرا با اجرای آداب و رسوم مختلف و متنوعی از جمله چاپادی،تشریق و هندی لیگبرگزار می کنند.
برگزاری عید اسلامی قربان در بین اقوام شیعی کرد، ترک، تات و فارس استان خراسان شمالی با آیین هایی همراه است اما برپایی آن در میان ترکمن های اهل سنت این استان با مراسمی ویژه تر و به شیوه هایی متفاوت تر صورت می گیرد.
به گزارش بجنا به نقل از ایرنا ترکمن های خراسان شمالی در سه روز با برپایی آداب و رسوم مختلف از جمله خانه تکانی، دید و بازدید و پذیرایی از مهمانان این عید بزرگ اسلامی را باشکوه خاصی برپا می کنند.
عید قربان یکی از عیدهای مسلمانان جهان است که در این روز مسلمانان خاطره تسلیم حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) در برابر فرمان خداوند متعال را یادآوری کرده و با قربان کردن گوسفند، گاو و یا شتر، به احیای این سنت بزرگ ابراهیمی می پردازند.
ˈتاغان بیگه برزینˈ یک مادر 45 ساله ساکن روستای گرکز در دهستان ˈجرگلانˈ بجنورد است که از چند روز پیش در تدارک برگزاری عید سعید قربان است.
وی در چند روز گذشته خانه تکانی کرده و برای فرزندان خود لباسهای نو و محلی خریداری کرده است.
این مادر ترکمن حتی دام قربانی خود را نیز از مدتها پیش برای این آیین پروار کرده و هم اکنون آماده عید است تا این آیین را هرچه باشکوهتر بجا آورد.
وی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه ترکمنان خراسان شمالی سه روز را جشن می گیرند گفت: اهالی ترکمن در روز اول به پخت نانی روغنی به نام ˈچاپادیˈ اقدام کرده و با خوردن آن برای روح رفتگان دعا می کنند و روز دیگر نیز این پختنی را می پزند و برای رفع گرفتاری آنان که زنده هستند دعا می کنند.
وی افزود: در روز عید قربانی با گوشت قربانی غذا می پزند و در این روز مردم کینه و کدورتها را دور ریخته و اگر دشمنی و بغضی از هم دارند در این روز با هم آشتی می کنند.
وی گفت: ترکمنهای راز و جرگلان بخش زیادی از گوشت قربانی خود را که ممکن است گوسفند، بز، گاو و یا شتر باشد را بین نیازمندان، دوستان و آشنایان خود توزیع می کنند.
ˈعبدالله کوهی ˈ یکی دیگر از ترکمان خراسان شمالی گفت: اهالی ترکمن در روز عید لباس های نو پوشیده اند و این روز را به هم شاد باش می گویند و دسته دسته به سوی جایگاه نماز روانه می شوند.
وی افزود: در مناطق سنی نشین شهر بجنورد، منطقه جرگلان مراسم عروسی در این روزها زیاد خواهد شد و کوچه ها با ریسه های لامپ های رنگارنگ تزیین شده اند.
وی گفت: در روز عید دوستان شیعه از خانواد های ترکمن دیدن می کنند و میهمان این قوم میهماندوست می شوند و مورد پذیرایی قرار می گیرند.
آخوند ˈمحمد ساجدیˈ یکی از روحانیان منطقه راز و جرگلان در این خصوص می گوید: عید قربان از سرگذشت حضرت ابراهیم (ع) سرچشمه گرفته که پس از آن در شریعت حضرت محمد مصطفی برای عمل توسط امت ایشان نیز گنجانده شده است.
وی افزود: در سوره های متعددی از قرآن کریم به عید قربان اشاره شده است.
وی در خصوص فلسفه قربانی کردن نیز گفت: این آیین شکر خداوند در برابر نعمتهای متعددی که به ما عطا کرده است و همچنین کفاره گناهان صغیره و موجب توسعه و گشایش روزی برای اهل خانواده و کمک به نیازمندان است.
به گفته وی آیین عید قربان در میان ترکمنهای خراسان شمالی به مدت سه روز برگزار می شود که از اول روز دهم ذی الحجه تا غروب روز 12 ذی الحجه ادامه دارد که دو روز قبل از عید قربان یعنی هشتم و نهم روز عرفه نام دارد.
به گفته این روحانی ترکمن گرفتن روزه در روزهای دهه اول ذی الحجه ثواب زیادی دارد و در روز عید قربان مستحب است مسلمین قبل از رفتن به نماز عید استحمام کنند که در میان ترکمن ها این آیین به ˈقربان شورˈ معروف است که با رسم و رسومات خاصی برگزار می شود.
آخوند ساجدی اظهار داشت: لباس نو و تمیز پوشیدن، عطر زدن و ذکر ˈتشریقˈ را خواندن نیز از آداب قوم ترکمن در روز عید قربان است.
وی افزود: نماز عید قربان نیز دو رکعت است که مستحب است در روز عید قربان در حالت روزه داری ادا شود.
وی گفت: در روستاهایی که نماز عید برگزار می شود نباید قبل از خوانده شدن نماز قربانی کنند ولی در دیگر روستاها می توانند قربانی کنند اما اگر می خواهند آنان نیز ثواب بیشتری ببرند باید بعد از نماز اقدام به قربانی کنند.
وی افزود: در روز عید اگر بین برخی از خانواده ها ناراحتی و کدورتی وجود دارد با رفتن به منزل یکدیگر و تبریک روز عید کدورت را از بین می برند.
وی گفت: ترکمنهای راز و جرگلان بخش زیادی از گوشت قربانی خود را که را نیز بین نیازمندان توزیع می کنند.
یک پژوهشگر فرهنگ عامه ترکمن در خصوص عید سعید قربان گفت: در میان ترکمنها به عید قربان ˈقربانلقˈ گفته می شود که به معنی چند روز قربانی کردن است.
ˈناصر رهنماˈ اظهار داشت: ترکمنها قبل از اینکه مسلمان شوند نوروز را به مدت سه روز عید می گرفتند اما بعد از آنکه اسلام را پذیرفتند این عید را بسیار گرامی داشتند.
وی افزود: آنان رسم و آیین هایی را که در عید نوروز داشتند در عید قربان نیز بجا می آورند که از آن جمله ˈهندی لیگˈ یا ˈتاب بازیˈ و ˈتاب سواریˈ است.
به گفته وی این رسم اکنون نیز در میان ترکمنهای خراسان شمالی رایج است که یک روز مانده به عید قربان تاب برپا می کنند و در سه روز عید قربان این تاب همچنان برپا است و مردم اعم از کودک و بزرگسال با سوار شدن بر آن، اوقات خود را بخوشی می گذرانند.
وی گفت: مردم ترکمن اعتقاد دارند که تاب خوردن گناهان را از بین می برد.
وی افزود: دختران و پسران نوجوانان و جوان علاقه زیادی به تاب خوردن دارند و در این آیین با تاب خوردن دختر و یا پسر، یکی از دخترها چوبی را برمی دارد و دخترانی که در حال تاب خوردن هستند را تهدید می کند که اسم پسری را که دوست دارند نام ببرند و بعد از این ماجرا قضیه را به خانواده ها اطلاع می دهند تا زمینه ازدواج آنان فراهم شود.
وی افزود: در شب روز نهم ذی الحجه از کودکان تا پیرترین عضو خانواده باید استحمام و غسل کنند که این آیین به ˈقربان شورˈ معروف است و طی آن بخصوص کودکان اشعاری را نیز زمزمه می کنند.
ˈقربان شور سنم شور منم شور اینکی یلا قربان چالمه بلماینگ زارˈ، ˈقربان شور، تو هم بشور و من هم بشورم سال آینده که قربانی انجام می شود من در آن سال برای قربانی کردن به دیگران نیازی نداشته باشم و خودم بتوانم قربانی کنمˈ.
ترکمنها همچنین در روز عید قربان قورمه شوری از گوشت قربانی تهیه می کنند که با آن مهمانان عیدی خود را پذیرایی می کنند.
وی گفت: دلیل شوری قورمه دوری از چشم شور است که در زمان خوردن این غذا از خدا می خواهند تا خانواده آنان را از آسیبهای چشم زخم برکنار دارد.
وی افزود: در بین ترکمن ها رسم است که در روز عید قربان همان زمان که قربانی انجام می شود اولین خونی که از دام ذبح شده بیرون می آید به وسیله انگشت به پیشانی همه افراد خانواده می مالند که این به دلیل اعتقاد آنان به پاکی و تقدس این خون است که می تواند سرنوشت بد و پیشانی نوشت افراد را تغییر دهد.
ˈرهنماˈ به بازیهای محلی که در عید قربان انجام می شده و اکنون به فراموشی سپرده شده اشاره کرده و می گوید: بازیهای محلی از جمله برای پسران ˈآل قاشلیˈ، ˈچوریک دپتدیˈ، ˈکیملرده کیمینگˈ، ˈاشک میندیˈ و برای دختران نیز ˈ آییم ترکˈ به معنی ˈماه من نقص داردˈ، ˈگونیم ترکˈ به معنی ˈخورشید من نقص داردˈ، و ˈپس پسهˈ است که طریقه بازی کردن پس پسه به این شکل است که توپی پارچه ای از جنس چیت درست کرده و آتش می زدند و به طرف هم پرتاب می کردند که این بازی تا خسته شدن نوجوانان و جوانان ادامه می یافت.
وی گفت: پروارترین و سالم ترین دام را نیز برای عید قربان انتخاب می کنند و این دام باید سن و سال خاصی هم داشته باشد و گوسفند باید شش ماه را تمام کرده، بز یک سال، گاو دو سال را کامل کرده و شتر نیز پنج سال تمام داشته باشد.
وی اظهار داشت: زن و شوهری که ازدواج کرده اند شوهر حتما باید قربانی کند اگر زن نیز طلا داشته باشد که از آن هیچ استفاده ای نکرده باشد یا پولی بیش از دو میلیون و 500 هزار ریال داشته باشد باید قربانی کند.
وی گفت: همچنین در میان قوم ترکمن برای پدر و مادرانی که از دنیا رفته اند باید به اسم آنان نیز تا سه سال قربانی صورت گیرد.
این پژوهشگر فرهنگ ترکمن افزود: ترکمنها در عید قربان بهترین لباسها را به تن می کنند و لباسهای محلی خود را می پوشند و عروس خانم ها ˈکولتهˈ و دختران ˈقرمز گوینگˈ را به تن می کنند و این روز را بسیار با شادی و خوشحالی می گذرانند.
حدود 10 درصد از جمعیت 867 هزار نفری خراسان شمالی ترکمن های سنی مذهب هستند که در منطقه مرزی راز و جرگلان بجنورد و مانه و سملقان سکونت دارند.